De ontbrekende schakel

Een nieuw vakgebied: psycho neuro-immunologie

De kracht van de geest is niet in staat om ziekte te genezen, maar wel om het ziekteproces te vertragen of om mensen minder vatbaar te maken voor ziekte. Twee Schotse artsen behandelden vrouwen met borstkanker met de gebruikelijke therapieën: chemokuur, wegsnijden van de tumor en bestraling. Dat dit geen pretje is kan iedere kankerpatiënt beamen, en daarom gaven de artsen deze vrouwen ontspanningsoefeningen. Tot hun verbazing bleken deze vrouwen gemiddeld langer te leven.

In een experiment met 96 vrouwen met borstkanker die de standaardbehandeling ondergingen vroegen de Schotten de helft om zich iedere dag te ontspannen en in te beelden dat hun immuunsysteem de kankercellen aanviel. Drie jaar lang onderzochten ze de activiteit van de afweercellen van alle vrouwen, en degenen die in gedachten de cellulaire monsters te lijf gingen hadden meer afweercellen die hielpen bij de strijd tegen de uitzaaiende tumoren.

De aanwijzing of er ook daadwerkelijk een verbinding is tussen de afweercellen en de hersenen kwam dankzij een toevalligheid. David Felten van de Universiteit van Rochester onderzocht onder een elektronenmicroscoop hoe zenuwuiteinden connecties maken op weefsels in het lichaam. Hij zag de zenuwen op de gebruikelijke plekken zoals de spieren, maar tot zijn verbazing ook tussen lymfocyten, cellen van het immuunsysteem. De onderzoeksgroep heeft inmiddels een duidelijk beeld van de manier waarop deze twee systemen met elkaar praten.

Er blijken receptoren op afweercellen te zitten waarmee neurotransmitters, chemische stoffen waarmee zenuwcellen met elkaar praten, kunnen binden. Emotionele stress kan de zenuwuiteinden aanzetten deze neurotransmitters te produceren, en daarmee de cellen van het immuunsysteem vertellen wat ze moeten doen. Het omgekeerde is ook het geval: afweercellen kunnen stoffen afgeven waar het brein op reageert met slaperigheid, of met het verhogen van de lichaamstemperatuur (koorts) om infecties te bestrijden.

Brein en afweersysteem lijken via een soort domino-effect met elkaar verbonden. Mensen die een operatie ondergaan herstellen langzamer als ze gestresst zijn. Het mechanisme hierachter is ontrafeld door Janet Kiecolt-Glaser van de Staatsuniversiteit van Ohio. Zij stelde bij 36 vrouwen vast hoeveel stress ze hadden. Vervolgens werden bij hen kleine wondjes op de arm gemaakt waarin na vijf en na 24 uur de hoeveelheid repareercellen en cytokines, communicatiemoleculen van het immuunsysteem, werd vastgesteld. Ook mat ze bij de vrouwen de hoeveelheid cortisol, een stresshormoon, in het bloed. Cytokines activeren het immuunsysteem, cortisol remt het juist af.

De vrouwen die meer stress hadden, bleken meer cortisol in het bloed te hebben en minder cytokines. Stress remt dus via het stresshormoon cortisol de communicatiemoleculen van het immuunsysteem, en daarmee de genezing van wonden. “We vonden dit effect bij mensen die niet eens extreem gestresst waren,” zegt Kiecolt-Glaser in een persbericht. “Patiënten die een operatie moeten ondergaan hebben waarschijnlijk veel meer stress, net als mensen met een depressie, en dit heeft grote gevolgen voor hun gezondheid.”


Een nieuw onderzoeksgebied is hiermee geboren: de psychoneuro-immunologie. Robert Ader, een pionier in dit veld sinds hij bij toeval vond dat getrainde ratten bij het proeven van suikerwater hun immuunsysteem konden onderdrukken, ziet veel toepassingsmogelijkheden. “De manier waarop we naar een ziekteproces kijken is helemaal aan het veranderen,” zegt Ader in de Rochester Review, het blad van de Universiteit van Rochester. “Ziektes als suikerziekte, een aandoening van het hormoonproducerende deel van het lichaam, wordt nu ineens bekeken als een ziekte waarbij het immuunsysteem zichzelf aanvalt. Nieuw onderzoek naar de wederzijdse communicatie tussen het zenuwstelsel en het immuunsysteem kan tot nieuwe therapieën leiden voor ziektes als AIDS, kanker, Parkinson, multipele sclerose, lupus, astma, gewrichtsontsteking, eigenlijk elke ziekte die samenhangt met het immuunsysteem of het zenuwstelsel.” Door met gedragstherapie het immuunsysteem weer onder controle te krijgen, hoopt Ader dat patiënten toekunnen met een lagere dosis medicijnen, of zelfs zonder kunnen.

Zo begint een nieuw tijdperk waarin het idee dat een kwaal tussen de oren zit weer nieuw leven is ingeblazen. Overal ter wereld beginnen onderzoekers de mogelijkheden van de psychoneuro-immunologie te ontdekken. De Amerikaanse National Institutes of Health hebben geld beschikbaar gesteld voor dit onderzoek, en er is een heus wetenschappelijk tijdschrift opgericht: Brain, Behavior and Immunity. Maar het moment waarop peptalk voldoende is om de meest kwaadaardige ziektes te bestrijden ligt ongetwijfeld nog ver in de toekomst.

De psychoneuro-immunologie onderzoekt hoe gedachten en emoties, het zenuwstelsel en het immuunsysteem met elkaar communiceren. Zij slaat daarmee weer een brug tussen de scheiding van lichaam en geest die Descartes voorstond.

R. Glaser et al.: Stress-related changes in proinflammatory cytokine production in wounds. In: Archives of General Psychiatry, vol. 56, p. 450 - 456 (1999).

S.Y. Felten et al.: Noradrenergic and peptidergic innervation of Iymphoid organs. In: J.E. Blalock, Chemical Immunology: Neuroimmunoendocrinology, Uitgeverij S. Karger, p. 25 - 48 (1992).

L.G. Walker et al.: Surviving cancer: does the fighting spirit help? In: Journal of Psychosomatic Research, vol. 47, p. 497 - 503 (1999).

bron:noorderlicht.nl