De
ontbrekende schakel
Een
nieuw vakgebied: psycho neuro-immunologie
De
kracht van de geest is niet in staat om ziekte te
genezen, maar wel om het ziekteproces te vertragen
of om mensen minder vatbaar te maken voor ziekte.
Twee Schotse artsen behandelden vrouwen met borstkanker
met de gebruikelijke therapieën: chemokuur,
wegsnijden van de tumor en bestraling. Dat dit geen
pretje is kan iedere kankerpatiënt beamen,
en daarom gaven de artsen deze vrouwen ontspanningsoefeningen.
Tot hun verbazing bleken deze vrouwen gemiddeld
langer te leven.
In een experiment met 96 vrouwen met borstkanker
die de standaardbehandeling ondergingen vroegen
de Schotten de helft om zich iedere dag te ontspannen
en in te beelden dat hun immuunsysteem de kankercellen
aanviel. Drie jaar lang onderzochten ze de activiteit
van de afweercellen van alle vrouwen, en degenen
die in gedachten de cellulaire monsters te lijf
gingen hadden meer afweercellen die hielpen bij
de strijd tegen de uitzaaiende tumoren.
De aanwijzing of er ook daadwerkelijk een verbinding
is tussen de afweercellen en de hersenen kwam dankzij
een toevalligheid. David Felten van de Universiteit
van Rochester onderzocht onder een elektronenmicroscoop
hoe zenuwuiteinden connecties maken op weefsels
in het lichaam. Hij zag de zenuwen op de gebruikelijke
plekken zoals de spieren, maar tot zijn verbazing
ook tussen lymfocyten, cellen van het immuunsysteem.
De onderzoeksgroep heeft inmiddels een duidelijk
beeld van de manier waarop deze twee systemen met
elkaar praten.
Er blijken receptoren op afweercellen te zitten
waarmee neurotransmitters, chemische stoffen waarmee
zenuwcellen met elkaar praten, kunnen binden. Emotionele
stress kan de zenuwuiteinden aanzetten deze neurotransmitters
te produceren, en daarmee de cellen van het immuunsysteem
vertellen wat ze moeten doen. Het omgekeerde is
ook het geval: afweercellen kunnen stoffen afgeven
waar het brein op reageert met slaperigheid, of
met het verhogen van de lichaamstemperatuur (koorts)
om infecties te bestrijden.
Brein en afweersysteem lijken via een soort domino-effect
met elkaar verbonden. Mensen die een operatie ondergaan
herstellen langzamer als ze gestresst zijn. Het
mechanisme hierachter is ontrafeld door Janet Kiecolt-Glaser
van de Staatsuniversiteit van Ohio. Zij stelde bij
36 vrouwen vast hoeveel stress ze hadden. Vervolgens
werden bij hen kleine wondjes op de arm gemaakt
waarin na vijf en na 24 uur de hoeveelheid repareercellen
en cytokines, communicatiemoleculen van het immuunsysteem,
werd vastgesteld. Ook mat ze bij de vrouwen de hoeveelheid
cortisol, een stresshormoon, in het bloed. Cytokines
activeren het immuunsysteem, cortisol remt het juist
af.
De vrouwen die meer stress hadden, bleken meer cortisol
in het bloed te hebben en minder cytokines. Stress
remt dus via het stresshormoon cortisol de communicatiemoleculen
van het immuunsysteem, en daarmee de genezing van
wonden. “We vonden dit effect bij mensen die
niet eens extreem gestresst waren,” zegt Kiecolt-Glaser
in een persbericht. “Patiënten die een
operatie moeten ondergaan hebben waarschijnlijk
veel meer stress, net als mensen met een depressie,
en dit heeft grote gevolgen voor hun gezondheid.”
Een nieuw onderzoeksgebied is hiermee geboren: de
psychoneuro-immunologie. Robert Ader, een pionier
in dit veld sinds hij bij toeval vond dat getrainde
ratten bij het proeven van suikerwater hun immuunsysteem
konden onderdrukken, ziet veel toepassingsmogelijkheden.
“De manier waarop we naar een ziekteproces
kijken is helemaal aan het veranderen,” zegt
Ader in de Rochester Review, het blad van de Universiteit
van Rochester. “Ziektes als suikerziekte,
een aandoening van het hormoonproducerende deel
van het lichaam, wordt nu ineens bekeken als een
ziekte waarbij het immuunsysteem zichzelf aanvalt.
Nieuw onderzoek naar de wederzijdse communicatie
tussen het zenuwstelsel en het immuunsysteem kan
tot nieuwe therapieën leiden voor ziektes als
AIDS, kanker, Parkinson, multipele sclerose, lupus,
astma, gewrichtsontsteking, eigenlijk elke ziekte
die samenhangt met het immuunsysteem of het zenuwstelsel.”
Door met gedragstherapie het immuunsysteem weer
onder controle te krijgen, hoopt Ader dat patiënten
toekunnen met een lagere dosis medicijnen, of zelfs
zonder kunnen.
Zo begint een nieuw tijdperk waarin het idee dat
een kwaal tussen de oren zit weer nieuw leven is
ingeblazen. Overal ter wereld beginnen onderzoekers
de mogelijkheden van de psychoneuro-immunologie
te ontdekken. De Amerikaanse National Institutes
of Health hebben geld beschikbaar gesteld voor dit
onderzoek, en er is een heus wetenschappelijk tijdschrift
opgericht: Brain, Behavior and Immunity. Maar het
moment waarop peptalk voldoende is om de meest kwaadaardige
ziektes te bestrijden ligt ongetwijfeld nog ver
in de toekomst.
De
psychoneuro-immunologie onderzoekt hoe gedachten
en emoties, het zenuwstelsel en het immuunsysteem
met elkaar communiceren. Zij slaat daarmee weer
een brug tussen de scheiding van lichaam en geest
die Descartes voorstond.
R. Glaser et al.: Stress-related changes in proinflammatory
cytokine production in wounds. In: Archives of General
Psychiatry, vol. 56, p. 450 - 456 (1999).
S.Y. Felten et al.: Noradrenergic and peptidergic
innervation of Iymphoid organs. In: J.E. Blalock,
Chemical Immunology: Neuroimmunoendocrinology, Uitgeverij
S. Karger, p. 25 - 48 (1992).
L.G. Walker et al.: Surviving cancer: does the fighting
spirit help? In: Journal of Psychosomatic Research,
vol. 47, p. 497 - 503 (1999).
bron:noorderlicht.nl