Samenhang hormoon- en zenuwstelsel

Met nadruk wordt gewezen op het feit dat de hiervoor afzonderlijke behandelde regulatie- en coördinatiesystemen nauw samenhangen. Om deze samenhang te illustreren zal in deze paragraaf kort worden ingegaan op de fysiologische aspecten van stress en emoties. We zullen gaan zien dat de hypothalamus belangrijke centra van het autonome zenuwstelsel bevat en via de hypofyse de activiteit van de perifere hormoonklieren reguleert. Elektrische activiteit in bepaalde hypothalamusgebieden blijkt ook samen te hangen met emotionele gevoelens en gedragingen. Zo zijn er in de loop van de jaren centra beschreven voor agressiviteit, lust- en onlust gevoelens, vlucht- en vecht gedrag. Het identificeren van zulke centra betekent natuurlijk niet dat bepaalde emoties daar "zitten".

Bij het emotionele gevoel speelt ook het zogenaamde limbische systeem een belangrijke rol. Dit is het binnenste gedeelte van de grote hersenen dat zowel veel verbindingen met de rest van het cerebrum als met de hypothalamus heeft. Over de precieze relatie van al deze hersendelen is nog veel onzekerheid. Duidelijk is in ieder geval dat het individu aan de situatie in de omgeving zoals die via de zintuigen wordt opgenomen een betekenis toekent met een bepaalde emotionele waarde. Deze emotionele waarde hangt deels samen met de biologische achtergrond (erfelijk bepaald) en deels via leerprocessen met voorafgaande ervaringen. Bij sterke emoties (angst, woede, ontroering, opwinding) zien we talrijke veranderingen optreden in het lichamelijk functioneren. Deze veranderingen komen vooral tot stand door het sympathische zenuwstelsel en het hormoon stelsel. Wijzingen kunnen ondermeer optreden in hartfrequentie, bloeddruk, verdeling van bloed over het lichaam (rood of bleek worden), traanproductie(huilen), activiteit van zweetklieren, pupildiameter, maagsapproductie en waakzaamheid.

Deze zogenaamde autonome veranderingen worden soms gebruikt om een indruk van de mate van geëmotioneerdheid te krijgen; zo wordt in sommige culturen de hoeveelheid vergoten tranen als maat voor het geleden verdriet genomen. Deze veronderstelling wordt toegepast in de leugendetector. Met dit instrument wordt de elektrische huidweerstand gemeten. Deze verandert bij een verhoogde activiteit van de zweetklieren die zou samengaan met de emotie die met het vertellen van een leugen gepaard gaat. Of bij verschillende emoties nu steeds dezelfde of juist volkomen verschillende lichamelijke veranderingen tot stand komen is een moeilijk beantwoorden vraag waarmee de geleerden al honderd jaar worstelen. Duidelijk is in ieder geval wel dat er een zeer stereotype manier bestaat waarop het organisme zich op snel en adequaat handelen voorbereidt.

De "emergency reaction", "fight or flight respons" of stressreactie treed ook op bij zeer uiteenlopende situaties zoals kou, lichamelijke inspanning, onthouding van slaap, angst, woede of hoge concentratie. Zoals gezegd bereidt het organisme zich door deze stereotype reactie voor op snel reageren (vechten of vluchten). De bijnieren spelen hierin een centrale rol: adrenaline komt in het bloed onder invloed van sympathische stimulatie en cotisol door een verhoogde ACTH-afgifte door de hypofyse. Hierdoor gaat onder met het hart sneller kloppen, komt glucose in het bloed, openen zich meer haarvaten in de spieren en verhoogt het ARAS in de hersenen het niveau van waakzaamheid. Deze reactie is zeer functioneel als lichamelijke activiteit inderdaad de juiste reactie op de emotionerende of de stressverwekkende situatie is. Dat is echter maar zelden het geval bij de huidige mens.

De zaak wordt vooral bedenkelijk wanneer de toestand van stress over langere periodes blijft bestaan. De keerzijde van deze activerende werking van de stressreactie wordt gevormd door allerlei uitputtingsverschijnselen. Als gevolg hiervan kan op den duur aantasting van organen optreden. Zo zijn vooral de effecten op het hart (hart- en vaatziekten), de maag (maagzweer) en spieren (rugpijn) bekend geraakt als zogenaamde psychosomatische aandoeningen. Maar ook de koortsonderdrukkende en ontstekingsremmende werking van cortisol kan leiden tot een sterke algehele weerstandsverlaging waardoor de vatbaarheid voor infecties sterk is verhoogd. Het inzicht dat het centraal zenuw stelsel, het endocrien systeem en het immuunsysteem in hoge mate geïntegreerd functioneren, heeft een nieuwe wetenschap doen ontstaan: de (psycho)-neuro-endocrino- immunologie.

volgende >>